Καίγοντας τους φακέλους των πολιτών που διατηρούσαν επί δεκαετίες οι αρχές ασφαλείας καταστρέψαμε και ένα πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο για τον τρόπο που δημιουργούνται ή στρατολογούνται ή πειθαναγκάζονται οι έμμισθοι πληροφοριοδότες. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμα κάποια ασύλητα αρχεία, απ' όπου μπορούμε να τεκμηριώσουμε τη συγκρότηση του "χαφιέ" στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.
Χίλια πεντακόσια αργύρια για τον Α.Κ.
Η μορφή του χαφιέ είναι από τις πιο αινιγματικές και συνάμα πρόσφορες σε κάθε είδους παραφιλολογική εκμετάλλευση - ιδιαίτερα σε χώρες με πλούσια παράδοση συγκρούσεων ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τα κοινωνικά κινήματα, όπως η δική μας. Η ψυχολογία της παρανομίας και της άνισης μάχης με τους διωκτικούς μηχανισμούς οδηγεί συχνά στην απόδοση μυθικών διαστάσεων στο πρόσωπο του επαγγελματία καταδότη. Οι πραγματικοί μηχανισμοί μετατροπής ενός αγωνιστή σε συνεργάτη των κατασταλτικών μηχανισμών μένουν έτσι κατά κανόνα στη σκιά. Σπάνιες είναι οι σοβαρές απόπειρες προσέγγισης του φαινομένου, ακόμα κι όταν αυτό αφορά υποθέσεις του παρελθόντος.
Είχαμε την τύχη να πέσουμε πάνω σε μια τέτοια, άκρως διαφωτιστική περίπτωση. Ερευνώντας τα αρχεία της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, είδαμε να ζωντανεύει μπροστά μας η διαδικασία στρατολόγησης ενός νέου χαφιέ. Πρόκειται για τον Α.Κ. από το χωριό Ν. της Καστοριάς, πρώην κομμουνιστή φοιτητή που προσπαθούσε να απαλλαγεί απ' τις συνέπειες της παλιάς στράτευσής του. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ' την αρχή.
Βρισκόμαστε στα τέλη του 1932. Τρία τοπικά στελέχη του Λαϊκού Κόμματος ζητούν στις 28/12 από το νεοδιορισμένο Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Φίλιππο Δραγούμη μιά μικρή εξυπηρέτηση: "Πρόκειται για μιά υπ'αριθμόν 6477 απόφασιν της Δευτεροβαθμίου επιτροπής ασφαλείας, δυνάμει της οποίας εξωρίσθη εις Ν. ως κομμουνιστής ο συμπατριώτης μας και φίλος φοιτητής της Νομικής Κ.Α. Σας παρακαλούμε θερμότατα ίνα επιληφθήτε της υποθέσεως και ενεργήσητε όπως ανακληθή η απόφασις αυτή, διότι και τα στοιχεία της δικογραφίας πάνω στα οποία εστηρίχθη δεν είναι τόσον βάσιμα που να την δικαιολογούν". Η απάντηση (6/1/1933) είναι λακωνικότατη: "Ελαβα την επιστολήν σας ήν διεβίβασα εις τον νομάρχην Φλωρίνης ως αρμόδιον με την σύστασιν να εξετάση μετά προσοχής την υπόθεσιν". Πέντε μέρες αργότερα, νέα παρέμβαση - αυτή τη φορά από τον τοπικό βουλευτή Αν.Νταλίπη - για τον Α.Κ.: "Είχε αναμιχθή σε κάποια κουμουνιστική κίνησι συνέπεια της οποίας ήτο να ληφθή απόφασις της επιτροπής ασφαλείας Θεσ/νίκης και να εκτοπισθή εις Ν. Ούτω διέκοψεν τας σπουδάς του. Τον συνήντησα, συνωμίλησα μαζί του και επείσθην ότι έχει μεταμεληθή δι' ό,τι έκαμε. Κατόπιν τούτου επιβάλλεται να τον σώσωμεν και εξαρτάται τούτο εξ ολοκλήρου από το χέρι Σου. Να συστήσης εις την επιτροπή να άρη την κατ' αυτού απόφασιν. Διαβεβαιώ ότι θα είναι του λοιπού καλός. Αλλως είναι πιο επικίνδυνος". Ο βουλευτής επικαλείται τα κομματικά συμφέροντα ("Ο πατέρας του παλαιός και φανατικός φίλος μας, με παρεκάλεσεν εξαιρετικώς"), χωρίς να αμφισβητεί την ανάγκη προστασίας του καθεστώτος: "Ας παρακολουθήται και εις περίπτωσιν επαναλήψεως η τιμωρία να είναι βαρυτέρα".
Τα στοιχεία του σχετικού φακέλου από το Αρχείο Φ.Δραγούμη σταματούν εδώ. Τη συνέχεια της υπόθεσης μας αφηγείται ένα άλλο αρχείο, αυτό του νομάρχη Φλώρινας Αθ.Σουλιώτη-Νικολαίδη. Εχουμε φτάσει πια στο φθινόπωρο του 1934 και η υπόθεση δεν έχει προχωρήσει καθόλου. Στις 6 Οκτωβρίου, ο πατέρας του Α.Κ. επαναφέρει το θέμα στο νομάρχη, υπενθυμίζοντας όσα ο ίδιος έχει προσφέρει κατά το παρελθόν στην παράταξη. Από τα συμφραζόμενα των επόμενων επιστολών πληροφορούμαστε πως ο παραλήπτης φρόντισε να καλέσει στο γραφείο του τον Α.Κ. και να του εκθέσει τους όρους της προτεινόμενης συνεργασίας. Τους εκθέτει ο ίδιος στις 31/10 στον Νταλίπη: "Μόλις επέστρεψα απ' τον κ. Νομάρχη. Στη συνομιλία μας του είπα να υποβάλω μιά υπεύθυνην δήλωση για να ανακοπή το υπόλοιπον της εξορίας μου και γενικά να ελευθερωθώ για να δυνηθώ να κατορθώσω να τελειώσω τις σπουδές μου. Ο κ.Νομάρχης έχει τη γνώμη ότι η υπεύθυνος δήλωσις δεν είναι αρκετή και ζητά επιπλέον να του υποδείξω πρόσωπα και πράγματα από την κομμουνιστικήν κίνησιν". Ο υποψήφιος καταδότης προσπαθεί ν'αποφύγει τη συνεργασία: "Δεν είμαι σε θέση να ξέρω τίποτε απ' όλα αυτά διότι δεν έχω ζήσει στην περιφέρεια αυτήν. Αλλωστε γνωρίζεις κι εσύ ότι προ δύο περίπου ετών έχω παύσει να έρχωμαι εις επαφήν με αυτούς". Στις 3/11 ο Νταλίπης στέλνει την επιστολή του Α.Κ. στο νομάρχη, πιέζοντας για αποτέλεσμα: "Σας βεβαιώ, και εγώ απέναντί Σας θα είμαι υπεύθυνος, ότι χορηγούντες εις αυτόν αναστολήν της ποινής, αποδίδομεν εις την κοινωνίαν τελείως θεραπευμένον από την κομμουνιστικήν νόσον ένα νέον που έχει μέλλον & ικανοποιούμεν τον πατέρα αυτού, όστις είναι άριστος φίλος μας & έχει υποστή χάριν του κόμματος εξορίας, φυλακίσεις κλπ."
Τί να μεσολάβησε τις επόμενες μέρες; Η αλληλογραφία των παραγόντων της υπόθεσης αφήνει αρκετά αδιευκρίνιστα σημεία. Το σίγουρο είναι ότι, με απόφαση του νομάρχη, ο Α.Κ. πήρε άδεια να επισκεφθεί για μιά βδομάδα τη γειτονική Καστοριά. Γλυκάθηκε από την αίσθηση της ελευθερίας, ύστερα από δυο χρόνια εγκλεισμού στο πατρικό χωριό, κι αποφάσισε να κάνει το μεγάλο βήμα; Μεσολάβησε κάτι άλλο; Το βέβαιο είναι ότι κατά την παραμονή του στην πόλη πραγματοποίησε μια τουλάχιστον μοιραία επαφή. "Σήμερον" γράφει στις 6/11 στο Σουλιώτη, "με εκάλεσε ο διοικητής της υποδιοικήσεως χωροφυλακής Καστορίας και μου είπεν όσα και εσείς μοι είχατε πει όταν ήρθα εις την Φλώριναν. Εδέχθην ευχαρίστως να του υποδείξω όσα γνωρίζω. Μετά πεποιθήσεως σας δηλώνω ότι θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι απέβαλον τον παλιόν άνθρωπον και θέλω να ζήσω μίαν ζωήν φιλήσυχου πολίτου". Ως δείγμα της δουλειάς του επισυνάπτει μάλιστα έκθεση για τις δραστηριότητες του ΚΚΕ στο μειονοτικό ζήτημα. Για προφανείς λόγους, τα δεδομένα αφορούν παλιότερες χρονιές: "Το Κομμουνιστικόν Κόμμα την μεγαλυτέραν προσπάθειάν του έχει αφιερώσει από το 1932 και εντεύθεν εις τον εθνοκτόνον προσηλυτισμόν του μακεδονικού λαού (...) Ούτω, κατά τας πληροφορίας μου, κατά τους μήνας Οκτώβριον ή Νοέμβριον του 1932 συνήλθον εν Θεσσαλονίκη τη πρωτοβουλία του κομ. κόμματος αρκετοί ως αντιπρόσωποι των βουλγαριζόντων μακεδόνων, κουτσοβλάχων, ισραηλιτών, κλπ και συνεσκέφθησαν τα μέσα και τους τρόπους ούς θα εχρησιμοποίουν διά την εθνοκτόνον πολιτικήν των..." Ο χαφιές έχει πιά γεννηθεί. Προτείνει μάλιστα μέτρα για την αντιμετώπιση του "κακού": "Είναι ανάγκη όπως συγκροτηθή έν σώμα εξ ικανών και πλέον εμπίστων προσώπων, τα οποία θα παρακολουθούν και θα καταγγέλλουν αμέσως πάσαν κίνησιν (...) Τα πρόσωπα αυτά μάλλον να δηλώνουν δημοσίως και να προσπαθούν να 'φαίνωνται' ότι πρόσκεινται προς τας κομμουνιστικάς αρχάς". Μοναδικό υποψήφιο γι' αυτή τη δουλειά προτείνει, φυσικά, τον εαυτό του: "Πλείονα συγκεκριμένα στοιχεία είμαι βέβαιος ότι θα συγκεντρώσω εντός ολίγων ημερών και εις την επόμενην έκθεσίν μου θ' αναφέρω λεπτομερώς".
Ο επίλογος της ιστορίας, όσον αφορά τουλάχιστον το οπτικό πεδίο που μας παρέχουν τα συγκεκριμένα αρχεία, γράφεται στις 28/1/1935. Από τη Θεσσαλονίκη πιά, ο Α.Κ. γράφει στον Σουλιώτη ζητώντας (τι άλλο;) λεφτά: "Σεβαστέ μοι Νομάρχα. Συμφώνως προς τας υποδείξεις σας, συνήντησα τα πρόσωπα άτινα μοι υπεδείχθησαν. Μέχρι της στιγμής και εις το εξής έτι περισσότερον θα εκτελώ τον προορισμόν μου, περί τούτου δε να είσθε πλέον ή βέβαιος. Συνεπλήρωσα όμως μέχρι της σήμερον οκτώ ημέρας από της αφίξεώς μου και θα παραμείνω άλλας πέντε περίπου ημέρας δι' όν σκοπόν με απεστείλατε, και όλας μου τας οικονομίας ετελείωσα (...) Μοι είχατε υποσχεθεί, Σεβαστέ μοι Νομάρχα, ότι θα μοι στείλετε, δυστυχώς όμως μέχρι της σήμερον δεν έλαβον. Σας κάνω θερμήν παράκλησιν, Σεβαστέ μοι Νομάρχα, όπως μοι αποστείλετε δραχμάς χιλίας πεντακοσίας εις την κάτωθι διεύθυνσιν (...)"
Στο περιθώριο της επιστολής, διακρίνεται αμυδρά η αηδία του νομάρχη της Φλώρινας για το δημιούργημά του: "Εστειλα 500" σημειώνει λακωνικά. "Ελαβε & άλλας από Ε.Α"...
Ενας πολύ δαιμόνιος ρεπόρτερ
Στις 13.9.1985 οι διωκτικές αρχές ανακοινώνουν την εξάρθρωση μιας τρομοκρατικής ομάδας υπό τον Ντάνο Κρυστάλλη. Λίγες ώρες αργότερα θα αποδειχθεί ότι ο 30χρονος ρεπόρτερ της ΕΡΤ-2 και πρώην γραμματέας της νεολαίας ΕΔΑ είναι απλώς ένας επαγγελματίας χαφιές. "Η προσέγγισίς μου με τις Αρχές Ασφαλείας έγινε την περίοδο 1976-77 διά μέσου του οικογενειακού φίλου Αστυνόμου τότε υπηρετούντος στην Υπηρεσία Πληροφοριών της Γενικής Ασφάλειας Πειραιώς Αλεξάνδρου Σβούκα. Ουσιαστικό υπόβαθρο για τη στάση μου απέναντι στην προσέγγιση του κ. Σβούκα, απετέλεσε η σύλληψις μου σε ηλικία 18 ετών από την Γενική Ασφάλεια Πειραιά στις 20 Απριλίου 1973, τα ψυχικά και σωματικά βασανιστήρια που υπέστην τότε και τα οποία μου άφησαν έντονα αισθήματα φοβίας απέναντι στην Αστυνομία", καταθέτει ο ίδιος ο Κρυστάλλης στον ανακριτή Ροίδη στις 24.9.85. Το αρχικό πάγωμα για τη σύλληψη του "συναγωνιστή" Ντάνου διαδέχεται ένας οχετός ανατριχιαστικών πληροφοριών σύμφωνα με τις οποίες ο χαφιές έχει διατρέξει όλους τους χώρους της δημοσιογραφίας και του αριστερισμού στο πλαίσιο των συνεργασιών του με μερικές δεκάδες στελεχών της Αστυνομίας και της ΚΥΠ. Η απαρίθμηση των "επικίνδυνων αποστολών" του ξεπερνούν και την πιό διεστραμμένη φαντασία: Από τις έρευνες για τη σεξουαλική ζωή στελεχών του ΠΑΣΟΚ, τις πολιτικές απόψεις και τις κοινωνικές συναναστροφές πλήθους ανεντάχτων αριστερών, έως την κατασκευή "τρομοκρατικών ομάδων" με σκοπό την προβοκάτσια προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι διαβεβαιώσεις του τότε κυβερνητικού εκπροσώπου Κ. Λαλιώτη, ότι οι μυστικές υπηρεσίες "δεν παρακολουθούν τα κόμματα, τους πολίτες ή τους δημοσιογράφους", ήταν επόμενο να προκαλούν γέλια.
Ο ίδιος ο διευθυντής του Τμήματος Ασφαλείας της ΚΥΠ, αντισυνταγματάρχης Ι. Αλεξάκης δεν αρνείται τη σημαντική προσφορά του Κρυστάλλη στους ταχυδακτυλουργικούς σχεδιασμούς του: "Κατ' εντολήν της ιεραρχίας της ΚΥΠ και με τη σύμφωνη γνώμη των αρμοδίων αρχών της Δημόσιας Τάξης, ενεκρίθη, να γίνει πληροφοριοδότης της υπηρεσίας". Αλλά το πράγμα κάπου στάβωσε. "Απεδείχθη ότι εγνώριζε εκ των προτέρων τη ρίψη των βομβών, πλην όμως δεν κατονόμασε την πηγή των πληροφοριών του ή τους βομβιστές, εδραιώθηκε πλέον η παποίθηση στις αρχές Ασφαλείας, ότι είναι ύποπτος ανάμειξης και συνελήφθηκε από την ασφάλεια", εξήγησε ο Αλεξάκης στην ανάκριση για να δικαιολογηθεί το "κάψιμο" του πολυπράκτορα. Ακόμα και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Κ. Μητσοτάκης παραδέχτηκε στη βουλή τις επόμενες μέρες, ότι σε συσκέψεις των κυρίων Καλαμάκη, Μπάλκου και Δαβάκη, κατά την περίοδο 1978-80 και λίγο πρίν την "αλλαγή" του 1981, είχαν συζητηθεί επανειλημμένως οι επιδόσεις του Κρυστάλλη. Από κει και μετά το μόνο που έμενε να διορθωθεί, όπως δήλωνε ο Ανδρέας Παπανδρέου στις 27.9.1985, ήταν "ο απαράδεκτος ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αστυνομία και την ΚΥΠ, ο οποίος δημιούργησε έντονο προβληματισμό στον κάθε έλληνα πολίτη"!
Στην άλλη πλευρά του λόφου, εκείνοι που είχαν υποστεί την φιλική και πολιτική επαφή του Κρυστάλλη λογικά έπεσαν απ' τα σύννεφα. "Είναι συνθλιπτικά οδυνηρό (κάτι περισσότερο: ό,τι χειρότερο μπορεί να σου συμβεί) να αποκαλύπτεσαι αγαθός και αφελής η σωστότερη λέξη είναι μαλάκας. Να 'χεις μοιραστεί, δηλαδή, κάποιες ακριβές νυχτερινές στιγμές και άφθονο κρασί με ένα χαφιέ", έγραφε ο Γιώργος Βότσης. Ο Μιχ. Σαμπατακάκης, στέλεχος του αντιδικτατορικού Ρήγα αναφέρεται στις βαθύτερες αιτίες: "Μα κανείς από τους όψιμους αγωνιστές δεν αναρωτήθηκε πώς έγινε συνεργάτης των υπηρεσιών ασφαλείας; Κανείς δεν αναρωτήθηκε τι μπορεί να πάθει ένα παιδί στην ΕΣΑ; Είναι φανερό πως υποχώρησε -όποιος πέρασε από κει το καταλαβαίνει και το δικαιολογεί". Αλλοι που τον γνώρισαν στην Επιτροπή Σερίφη από το 1977 ξαναψάχνονται: "Για μερικούς από μας είναι ήδη ύποπτος από τότε, αλλά τελικά δείχνει ένα αλάνθαστο κριτήριο, κρατιέται μακριά απ' όσους νιώθει ότι τους δημιουργεί ερωτηματικά. Σε άλλους προσφέρει χρήματα για ενίσχυση περιοδικών (...) σε άλλους κυκλοφορεί ότι προσφέρει όπλα. Αρκετοί λοιπόν τον θεωρούν ύποπτο, όπως ο Διαλυνάς, που δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας, τον αποκαλεί ανοικτά και δημόσια πράκτορα", σημειώνουν οι Χ. Σταματοπούλου, Γ. Κώτσου και Γ. Καραμπελιάς. Η Πόπη Μουπαγιατζή, αντιθέτως, που τον γνώριζε από τα πρώτα του βήματα στην ΕΔΑ, δυσκολεύεται στις στήλες του "Θούριου" των ημερών: " Μέχρι χθες σχεδόν, ήταν ένας από 'μας. Σήμερα δεν είναι παρά ένας χαφιές. Ο Ντάνος των δικών μου αναμνήσεων είναι πάντα το διαβασμένο, έξυπνο παιδί, με τις αρχηγικές διαθέσεις. Ο Ντάνος είχε το 'πάθος' του. 'Πάθος προβολής' να το λέγαμε; Ηθελε γνωριμίες και δημοσιότητα (...) Ο χαφιές καμένο χαρτί για την ΚΥΠ, σήμερα απομονωμένος από όλους, υπόσχεται αποκαλύψεις εξιλαστήριες".
Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Ντάνος δεν αποκάλυψε τίποτα σπουδαιότερο και πλέον περιφέρεται ως ειδήμων σε διάφορες καλτ εκπομπές επί θεμάτων τρομοκρατίας.
Χαφιέδες μιας χρήσεως
Αν οι εκ των ένδον καταδότες είναι πρόσωπα δύσκολα εντοπίσιμα - και ως εκ τούτου ιδιαίτερα επίφοβα - δε συμβαίνει το ίδιο με τα όργανα υπηρεσίας που εντέλλονται κατά καιρούς να 'διαβρώσουν' μια δημόσια εκδήλωση. Δε χρειάζεται να καταφύγει κανείς στην πρακτορολογία για να διαπιστώσει την ύπαρξη αστυνομικών με πολιτικά σε πορείες και συγκεντρώσεις - αρκεί μιά στοιχειώδης παρατηρητικότητα. Υπάρχουν άλλωστε και τα σχετικά υπηρεσιακά εγχειρίδια, που πιστοποιούν του λόγου το ασφαλές: "Κατά τας συναθροίσεις", διαβάζουμε στο κλασικό έργο του ιδρυτή των ΜΑΤ Ηλία Ψυχογιού, "διατίθενται Αστυνομικοί εν πολιτική περιβολή, οίτινες αναμιγνύονται μετά των προσώπων των συγκροτούντων την συνάθροισιν". ("Συναθροίσεις και οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Αντιμετώπισις αυτών", Αθήνα 1966, σ.27). Προς αποφυγήν δυσάρεστων εκπλήξεων, ο συγγραφέας υπενθυμίζει στο κοινό του πως "η περιβολή θα πρέπει να είναι ανάλογος με την κατηγορίαν των προσώπων των συγκροτούντων την διαδήλωσιν". Μη νομιστεί πάντως πως σκοπός της διείσδυσης αυτής είναι η προβοκάτσια και η πρόκληση εκτρόπων. Οι οδηγίες είναι σαφείς: "Αποστολή των Αστυνομικών τούτων είναι η παρακολούθησις των ομιλητών και του Αρχηγού, και η καταγραφή (εφ' όσον δύνανται) των συνθημάτων και των περικοπών εκείνων ( των ομιλιών), αι οποίαι είναι προκλητικαί και προτρεπτικαί εις αναρχικάς εκδηλώσεις. Κατ' αυτόν τον τρόπον, οσάκις οι συναθροισθέντες παρεκτρέπονται εξ αιτίας εμπρηστικών συνθημάτων, θα είναι δυνατή η καθ' ωρισμένων προσώπων απαγγελία κατηγορίας". Γι' αυτό το λόγο, "οι Αστυνομικοί ούτοι πρέπει να επιλέγωνται μεταξύ των νοημονεστέρων, καθόσον η υπηρεσία ήτις τοίς ανατίθεται είναι διανοητική". Για να αποφύγουν τέλος τον εντοπισμό, προβλέπεται προκαταρκτικό φροντιστήριο: "απαραίτητος τυγχάνει η εκ των προτέρων γνώσις των αιτίων και σκοπών της συναθροίσεως, ούτως ώστε, άν ήθελον προκληθή εις συζήτησιν, να δύνανται να απαντήσουν, προς αποφυγήν υποψιών ως προς την ταυτότητά των".
Αυτά όσον αφορά τη θεωρία. Στην πράξη, συχνά τα `όργανα' τα βρίσκουν μπαστούνια. Την άνοιξη του 1985, τρεις ασφαλίτες που εντοπίστηκαν σε συγκέντρωση οικοδόμων τη γλίτωσαν μάλλον φτηνά, με μερικές `ψιλές' και κατάσχεση των ταυτοτήτων τους από την περιφρούρηση του συνδικάτου. Λιγότερο τυχεροί ήταν μερικοί από τις εκατοντάδες αστυνομικών που ο στρατηγός Δροσογιάννης `φύτεψε' στο μπλοκ των αναρχικών στην πορεία του Πολυτεχνείου της επόμενης χρονιάς: όταν διαπιστώθηκε η ταυτότητά τους, μόλις και μετά βίας γλίτωσαν το λιντσάρισμα από τους 3.000 εξαγριωμένους διαδηλωτές...
Ο νεοφασίστας και το καρφί
Τις βαρύτερες κατηγορίες κατά του Κώστα Πλεύρη τις έχει ξεστομίσει ένας ομοϊδεάτης του, ο νεοφασίστας Αριστοτέλης Καλέντζης. Ο Πλεύρης, σύμφωνα με τον Καλέντζη είναι "χαζοχαφιές της ΚΥΠ", "αργυρώνητος απατεωνίσκος", "χαφιές της πεντάρας", "σεσημασμένος ρουφιάνος". Οι δυο άνδρες βρέθηκαν μαζί στο εδώλιο του κατηγορουμένου στις 5 Οκτωβρίου 1977. Ο Καλέντζης αντιμετώπιζε την κατηγορία του βομβιστή, ενώ ο Πλεύρης κατηγορούνταν ως ηθικός αυτουργός. Τελικά ο Πλεύρης αθωώθηκε, ενώ ο Καλέντζης καταδικάστηκε σε δώδεκα χρόνια φυλακή.
Από τη φυλακή της Αλικαρνασσού ο Καλέντζης καταγγέλλει τον Πλεύρη, στο βιβλίο "Δημοκρατία 80, Κάτεργο", πεισμένος ότι αυτός τον κάρφωσε. Ο Πλεύρης υποβάλλει μήνυση κατά του Καλέντζη για συκοφαντική δυσφήμηση, αρνούμενος κατηγορηματικά "ότι υπήρξα χαφιές της ΚΥΠ και κατέδιδα νέους εθνικιστάς". Από τις φυλακές της Κέρκυρας, πλέον, ο Καλέντζης εκδίδει νέα μπροσούρα με τίτλο "Η Μαύρη Βίβλος του Κώστα Πλεύρη". Επιμένει στους χαρακτηρισμούς και δημοσιεύει τις καταθέσεις του Πλεύρη στον ανακριτή Γυφτάκη. Σε μια απ' αυτές, ο Πλεύρης, ο οποίος δήλωνε "επιχειρηματίας", ανέφερε: "Δεν γνωρίζω αν τα όπλα τα οποία ευρέθησαν εις την οικίαν του Χρηστάκη ανήκουν πράγματι εις τον Καλέντζην, ο τελευταίος δεν ήτο ποτέ μέλος της 4ης Αυγούστου, διεφώνει δε πάντοτε μαζί μου, ως προς την μεθοδολογίαν δια την επικράτησιν των ιδεών του πατριωτισμού. Αν υπάρχουν όπλα, ως με ρωτάτε, εις οικίας μελών της 4ης Αυγούστου, δεν γνωρίζω, πλην όμως το αποκλείω. Κατά μήνα Οκτώβριον 1976 υπέβαλα εις την Γεν. Ασφάλειαν Αθηνών έγγραφον αναφοράν, παραδοθείσαν εις χείρας του Διοικητού αυτής Καραθανάσην, προ αυτού δε παραδοθείσαν εις τον αστυνόμον Γουρνιά ουδόλως ενεργήσαντα, εις την οποίαν ανέφερα ότι οι Μιχαλολιάκος, Καλέντζης, Γιαννόπουλος, Γερονικολάου είχον συγκροτήσει ομάδα τελείως άσχετον με το κόμμα της 4ης Αυγούστου, η οποία θα προέβαινε εις εκνόμους ενεργείας. Επίσης ανέφερα ότι ο Καλέντζης έκρυβε όπλα και θα πρέπει να είχε τοποθετήση ταύτα εις το σημείο εις το οποίο είχε κρύψει τον πολύγραφο. Σημειωτέον ότι υπέδειξα εις τούτους, δηλ. την ασφάλεια και τον τρόπον εντοπίσεως του πολυγράφου."
Φυσικά δεν είναι δυνατόν να βγάλει κανείς ασφαλή συμπεράσματα από τους ανταγωνισμούς και τις εσωτερικές έριδες των νεοφασιστών. Πάντως οι καταγγελίες του Καλέντζη επιβεβαιώνονται από τον γνωστό δημοσιογράφο Γιώργο Τράγκα, ο οποίος στο βιβλίο του "Κορυδαλλός 1975-79" υποστηρίζει ότι "ο Πλεύρης, που μετά τη μεταπολίτευση αντιμετώπισε τον ανταγωνισμό και την επιρροή του Καλέντζη στα στελέχη της '4ης Αυγούστου', ήταν ο πρώτος που ανάφερε στην Υπηρεσία Πληροφοριών της Γενικής Ασφαλείας Αθηνών και στον τότε διοικητή της Καραθανάση, την ύπαρξη του οπλοστάσιου του νεαρού νεοφασίστα. Το 'κάρφωμα' του Καλέντζη από τον Πλεύρη αναφέρεται σε διοικητική εξέταση που διενεργήθηκε σε βάρος αστυνομικού 'για απόκρυψι πληροφοριών Εθνικής Ασφαλείας'".
Στο βιβλίο του ο Γιώργος Τράγκας παρέθετε αποσπάσματα από το προσωπικό ημερολόγιο του διευθυντή των φυλακών Κορυδαλλού Ιωάννη Παπαθανασίου. Οι διατυπώσεις του διευθυντή -ο οποίος υπήρξε κατά τον Γιάννη Κάτρη "ένας συντηρητικός, υπηρεσιακός, δεξιός, έντιμος, ανώτερος δημόσιος υπάλληλος"- δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για τη σχέση του Πλεύρη με τους ανακριτές του Καλέντζη: "10 Μαρτίου 1977: Σήμερα στις 11:30 το πρωί ήλθε στη φυλακή ο ανακριτής κ. Γυφτάκης, ο οποίος πήρε τις καταθέσεις των κρατουμένων Αριστ. Καλέντζη, Αναργ. Κακκαβά και Πέτρου Μπάμπαλη. Ο ανακριτής συνοδευόταν από ένα συνταγματάρχη της ΚΥΠ κι έναν ανθυπασπιστή, που τοποθέτησαν μικρόφωνα στο αρχιφυλακείο, προκειμένου να παρακολουθήσουν τη συνομιλία μεταξύ Καλέντζη και του ιδιώτη Κώστα Πλεύρη (πρώην αρχηγός της '4ης Αυγούστου"). Ο Πλεύρης εισήλθε στη φυλακή ύστερα από εντολή του ανακριτή. Η συνομιλία Καλέντζη-Πλεύρη τελείωσε γύρω στις 3 μμ. Ο κ. Γυφτάκης μου είπε ότι για όλα αυτά υπήρχε έγκριση του Υπουργείου Δικαιοσύνης."
ΟΙ ΜΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΕ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΜΠΑΣ. Χαφιές της ΚΥΠ και προβοκάτορας στο Πολυτεχνείο όπου παρίστανε το γιατρό, όταν κλείστηκε στον Κορυδαλλό στη μεταπολίτευση αντιμετώπισε την έχθρα των πρώην αφεντικών του που φοβόντουσαν ότι θα τους παρακολουθεί τώρα αυτούς. Είχαν δίκιο. Οπως σημειώνει στο ημερολόγιό του ο τότε διευθυντής του Κορυδαλλού Ιωάννης Παπαθανασίου: "Ούτε ο ίδιος ο Πίμπας ήξερε τι ρόλο παίζει. Μου έλεγε ότι ήταν πράκτορας της CIA και ότι εργάσθηκε στην ΚΥΠ κατά το διάστημα της επταετίας. Αλλοτε μου έλεγε ότι ήταν πράγματι γιατρός και άλλοτε ότι τον έβαλαν να κάνει το γιατρό μέσα στο Πολυτεχνείο. Κι αυτοί που τον έστειλαν -υποστήριζε- ήταν αξιωματικοί της ΚΥΠ. Λίγα εικοσιτετράωρα μετά την εισαγωγή του στον Κορυδαλλό στράφηκε εναντίον των άλλων κρατουμένων 'ειδικής κατηγορίας' (δηλ. των χουντικών) και τους έβριζε όποτε εύρισκε ευκαιρία. Στο τέλος μάλιστα μου ζήτησε να γίνει πληροφοριοδότης μου και να μου αναφέρει όσα συμβαίνουν στην Α' πτέρυγα. Αν τον μετέφερα, όπως ζητούσε, στις πτέρυγες των ποινικών υπήρχε περίπτωση να τον σκότωναν. Μερικοί μας είχαν προειδοποιήσει ότι πολλοί τον ανέμεναν! Τους είχε 'καρφώσει' στην περίοδο της δικτατορίας! Αποφάσισα να εισηγηθώ την μεταφορά του γιατί δεν μπορούσε να παραμείνει σε καμία από τις πτέρυγες."
ΤΑΞΙΤΖΗΔΕΣ. "Θάταν απλοϊκό να νομίζουμε ότι οι χαφιέδες είναι πάντα άνθρωποι που παρακολουθούν καταπόδι τα θύματά τους. Πολύ συχνά οι πράχτορες της αστυνομίας είναι μανάβηδες, γυρολόγοι, λούστροι, εφημεριδοπώλες, κτλ. Διαλέγουνε για τη για τη δουλειά τους τις πιό βολικές σκοπιές. Η τσαρική Οχράνα συνιστούσε στους χαφιέδες της να γίνουνται αμαξάδες ή ταχυδρομικοί διανομείς. Οι καιροί άλλαξαν κι ο αμαξάς θάχει παραχωρήσει τη θέση του στο σοφέρ και στον οδηγό της μοτοσικλέτας" (από το εγχειρίδιο του Μανουίλσκι "Ενάντια στην προβοκάτσια και το χαφιεδισμό", σ.40).
ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΙ. Είδος εν εκλείψει στις μέρες μας, τώρα που η πολιτική δεν συνεπαίρνει πλέον τα πλήθη και οι κομματικές ηγεσίες, βάζοντας νερό στο κρασί τους, είναι συνήθως υποχρεωμένες να ανέχονται τους γκρινιάρηδες και τους διαφωνούντες. Είδος που διέπρεψε απεναντίας στα χρυσά χρόνια της Μεταπολίτευσης - τότε που η διαγραφή από το κόμμα ισοδυναμούσε με πραγματική ποινή, με άμεση αντανάκλαση στον κοινωνικό και προσωπικό περίγυρο του εξοστρακισμένου. Αντίθετα απ' ό,τι θα περίμενε πάντως κανείς, η κρίση των κομματικών μηχανισμών δε λυπήθηκε ιδαίτερα τους χαφιέδες των εκάστοτε ηγεσιών. Το μεγαλύτερο μέρος τους βρίσκεται σήμερα κι αυτό εκτός κομμάτων - είτε γιατί έχασαν στον επόμενο γύρο των εσωκομματικών εκκαθαρίσεων, είτε γιατί προτίμησαν να διαπρέψουν σε άλλου είδους δραστηριότητες...
ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΡΠΗΣ. Αστυφύλακας της Γενικής Ασφάλειας, στάλθηκε με πολιτικά μαζί με άλλους συναδέλφους του να παρακολουθήσουν συζήτηση των αναρχικών στο Χημείο τον Ιανουάριο του 1982. Εντοπίστηκε απ' τους συγκεντρωμένους, φωτογραφήθηκε, αφοπλίστηκε και ξυλοκοπήθηκε άγρια. Σύμφωνα με το σχετικό (3608/83) βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών, "ο παθών [ήταν] εφοδιασμένος απ' την Υπηρεσία του και για λόγους υπηρεσιακούς με ψεύτικο δελτίο ταυτότητας υπό τα στοιχεία Δημητρόπουλος Αγγελος". Η επιμελημένη πλαστοπροσωπία δεν τον προστάτεψε τελικά...
ΑΛΕΞΗΣ ΚΟΥΓΙΑΣ. Πρώτος συνήγορος του Ντάνου Κρυστάλλη, ο γνωστός μεγαλοδικηγόρος δεν παρέλειψε να διατυπώσει το δικό του ερμηνευτικό σχήμα για τη διαδρομή του αρχιχαφιέ της περασμένης δεκαετίας: "Ο πελάτης μου εντάχθηκε στην ΚΝΕ, από την οποία όμως έφυγε γιατί ήταν μεγάλη οργάνωση και δεν θα είχε πολλές ευκαιρίες να αναδειχθεί. Πήγε στην ΕΔΑ στην οποία πήρε την θέση του γραμματέα. Κι αυτή η οργάνωση όμως του φάνηκε μεγάλη για να καταλήξει στους αριστεριστές. Γρήγορα όμως όλοι κατάλαβαν τι φελλός είναι και τον απομόνωσαν". Αυτή η τελευταία διατύπωση δεν άρεσε στον πελάτη, κι ο ευφραδής συνήγορος αποπέμφθηκε στη στιγμή.
ΜΑΊΜΟΥΔΕΣ. Τυπικό δείγμα της αναξιοπιστίας που διακρίνει τους ξεσκεπασμένους χαφιέδες, η προσπάθεια του Κρυστάλλη να δηλώσει εκ των υστέρων προστάτης της αριστεράς μέσα στους διωκτικούς μηχανισμούς δε βρήκε ανταπόκριση παρά μόνο στην ευφάνταστη 'Ακρόπολη'. Ο ισχυρισμός του λχ ότι η ΚΥΠ είχε χρησιμοποιήσει κλεμμένη γραφομηχανή του περιοδικού 'Σχολιαστής' για τη συγγραφή πλαστών 'τρομοκρατικών' προκηρύξεων μιάς υποτιθέμενης 'Αντιιμπεριαλιστικής Αντιαμερικανικής Πάλης' αποδείχθηκε ψευδέστατος: ήταν αρκετή μια απλή παράθεση κειμένων, για ν' αποδειχτεί ότι η επίμαχη γραφομηχανή δεν είχε την παραμικρή σχέση με την προκήρυξη - μαϊμού!
ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ ΠΑΡΡΕΝ. Σε κείμενο της ιδρύτριας της "Εφημερίδας των Κυριών" που δημοσιεύτηκε το 1914 με τίτλο "Φεμινίστριαι Οθωμανίδες" εντοπίσαμε μια πρώιμη χρήση της τουρκικής λέξης χαφιές (hafiye) στα ελληνικά: "Οι χανούμισσες", σημείωνε η Παρρέν, "έπαιξαν σπουδαίον ρόλον εις το πραξικόπημα της ανατροπής του Χαμίτ και της ανακηρύξεως του καλοκαγάθου Ρεσάτ ή Μεχμέτ. Οι συνωμόται συνεννοούντο διά μέσου των γυναικών των, τας οποίας δεν υπωπτεύοντο οι 'χαφιέδες', ένα είδος κατασκόπων, που ανθεί πολυάριθμον πάντοτε παρά τον Βόσπορον και εκτείνει τους πλοκάμους του εις το Παρίσι, όπου προεκάλεσε την απόπειραν κατά του Σερίφ". ("Εφημερίς των Κυριών", Β/28, τ.1048, 1914, σ. 2517).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
Aλέξανδρου Δάγκα "Ο χαφιές" (Αθήνα 1995, εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Εξαιρετική ανάλυση της πολιτικής καταστολής των πρώτων μεσοπολεμικών χρόνων, με λεπτομερή αποδελτίωση δημοσιευμένων αλλά και πρωτότυπων πηγών. Μεγάλο μέρος του βιβλίου αποτελείται από τις 73 εκθέσεις του Σωτηρίου Ιωαννίδη, χαφιέ της Ασφάλειας στην κομματική οιργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ το 1927 με το ψευδώνυμο 'Ερημίας'.
Βίκτωρ Σέρζ "Τι πρέπει να ξέρει κάθε επαναστάτης" (Αθήνα 1982, εκδ. Θεωρία). Συνοπτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων της τσαρικής Οχράνα, με βάση τα αρχεία της που έπεσαν στα χέρια των μπολσεβίκων, και βασικές οδηγίες προς ναυτιλομένους από ένα στέλεχος του ρωσικού κομμουνιστικού κινήματος.
Γιοχάνες Μπύχνερ "Ενάντια στην προβοκάτσια και το χαφιεδισμό" (Αθήνα χχ, εκδ. Γνώσεις). Εγχειρίδιο αντιμετώπισης των κατασταλτικών μηχανισμών, έντονα σημαδεμένο από τη σταλινική ορθοδοξία (πρωτοεκδόθηκε από την "Κομμουνιστική Επιθεώρηση" το 1933). Πίσω απ' το ψευδώνυμο του συγγραφέα κρύβεται ο Ντ.Ζ.Μανουίλσκι, καθοδηγητικό στέλεχος της Τρίτης Διεθνούς.
Ν. Αρχιμανδρίτου "Κατάσκοποι & προδότες" ( Αθήναι 1939). Η βίβλος της καταστολής των αντιφρονούντων από το μεταξικό κράτος. Παρά την εμμονή του τίτλου στις εξωτερικές απειλές, κύρια μέριμνα του αστυνομικού-δικηγόρου συγγραφέα είναι, φυσικά, ο εσωτερικός εχθρός.
"Κομματική επαγρύπνηση. Οργάνωση - περιεχόμενο" ( Αθήνα χχ, εκδ. Μνήμη). Φωτοτυπική επανέκδοση από την ΚΟΜΕΠ του 1946-47. Κείμενα του γραμματέα της ΚΟΑ, Βασίλη Μπαρτζώτα, για την προστασία των κομματικών οργανώσεων από τα χτυπήματα του κράτους. Οχι και τόσο αποτελεσματικά, όπως απέδειξε τελικά η ιστορία...
ΔΕΙΤΕ
Reservoir dogs του Κουεντίν Ταραντίνο (1991). Μιά ληστεία τράπεζας καταλήγει σε φιάσκο και οι επιζήσαντες της συμμορίας επιδίδονται στην αναζήτηση του χαφιέ ανάμεσά τους - ο οποίος είναι, όντως, μυστικός αστυνομικός.
Ο χαφιές ( Le doulos) του Ζαν-Πιερ Μελβίλ (1962). Ενας επαγγελματίας καταδότης ( Ζαν-Πολ Μπελμοντό) ταλαντεύεται ανάμεσα στον αστυνόμο προϊστάμενό του και το διαρρήκτη φίλο του. Αμείλικτη αποτύπωση του παρισινού υπόκοσμου και της διαπλοκής του με τους υπηρέτες του νόμου.
Συμβόλαιο με το θάνατο ( The hit) του Στίβεν Φρίαρς (1984). Ο καταδότης μιάς ομάδας του IRA, φυγάδας πλέον στις ακτές της Ισπανίας, αντιμετωπίζει την εκδίκηση των πρώην συντρόφων του.
(Ελευθεροτυπία, 23/6/1996)
