Ποιός είναι σήμερα στη Δύση ο αληθινός ιερόσυλος (του Γ. Λιερού)

"Πολλά επιτεύχθηκαν όταν εντυπώθηκε τελικά στις μάζες (σε όλων των ειδών τα ρηχά πνεύματα και εκείνους που χωνεύουν βιαστικά) το αίσθημα ότι υπάρχουν πράγματα που δεν πρέπει να αγγίζουν, ότι υπάρχουν άγια βιώματα μπροστά στα όποια πρέπει να βγάζουν τα παπούτσια τους και να κρατούν μακριά τα ακάθαρτα χέρια τους - και αυτό είναι σχεδόν το μεγαλύτερο βήμα τους προς την ανθρώπινη ιδιότητα. Αντίστροφα, δεν υπάρχει ίσως τίποτε στους λεγόμενους καλλιεργημένους, τους πιστούς των «μοντέρνων ιδεών», που να προκαλεί τόση αηδία όση η έλλειψη ντροπής που έχουν, η αυτοϊκανοποιούμενη θρασύτητα του ματιού και του χεριού με την οποία αγγίζουν, γλείφουν και ψηλαφούν τα πάντα· και είναι δυνατό να βρίσκεται σήμερα περισσότερη σχετική ευγένεια του γούστου και τακτ του σεβασμού στο λαό, στον κατώτερο λαό, και ειδικά στους αγρότες, παρά στον αναγιγνώσκοντα εφημερίδες ημίκοσμο του πνεύματος, τους καλλιεργημένους." Φρίντριχ Νίτσε, Πέρα από το Καλό και το Κακό.

Δώδεκα γελοιογραφίες του Μωάμεθ. Ο Μωάμεθ τρομοκράτης. Σε δανική εφημερίδα με σκοπό εκπαιδευτικό προκειμένου, όπως λέει θρασύτατα η ίδια η εφημερίδα, οι μουσουλμά­νοι της χώρας «να μάθουν ότι ζώντας σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία [πρέπει] να είναι έτοιμοι να αποδεχθουν τον σαρ­κασμό και τη γελοιοποίηση». Η προσβολή, το καψόνι˙ έτσι μαθαίνει ο απαίδευτος και ανώριμος ανατολίτης.

Ελευθερία της έκφρασης; Μα ποιος πε­ριόρισε ποτέ την ελευθερία της έκφρασης των προπαγανδιστών των ναζί όταν επρό­κειτο να επιτεθούν στους αντιπάλους του καθεστώτος; Το μελάνι των Δανών σκι­τσογράφων είναι το λίπος του γουρουνιού στο οποίο κάποτε οι αποικιοκράτες βούταγαν τις σφαίρες που θα ξέσκιζαν τα σώ­ματα των μουσουλμάνων.

Θα ήμασταν αλληλέγγυοι σε θύματα θεοκρατικών καθεστώτων, σε εξεγερμέ­νους που σπαν τις παλιές τις πλάκες και γκρεμίζουν από τα βάθρα τους τους παλιούς θεούς. Όμως η κοσμιότητα κατά τη συνάντηση με τον ξένο πολιτισμό, έθνος, οικογένεια επιβάλλει τον σεβασμό σε ό,τι θεωρεί ο ίδιος πολύτιμο.

Οι «τελευταίοι άνθρωποι» νομίζουν ότι μπορούν να κοροϊδεύουν ατέλειωτα. Όμως υπάρχουν όρια. Ορθά το ισραηλι­τικό συμβούλιο δεν συμμερίστηκε την αίσθηση του χιούμορ του Θ. Αθανασιάδη για τα «γυμνά φούρνου» και ορθά με την σει­ρά τους οι ρηγάδες τον γιαούρτωσαν για τους δικούς τους λόγους. Δεν είναι υγιής η οργισμένη αντίδραση απέναντι σε κά­ποιον που νηφάλια και με επιχειρήματα ισχυρίζεται ότι δεν υπήρξαν ποτέ τα στρατόπεδα συγκέντρωσης;

Κάθε πολιτισμός αποδίδει τιμές, σέβε­ται, αντιμετωπίζει με δέος και έναν κά­ποιο φόβο, υπερασπίζεται με πάθος μια υπερβατική τάξη, σύμβολα, τελετουργίες, νοήματα, θεούς, μύθους. Δεν υπάρχει λα­ός χωρίς τα δικά του «ιερά» και «όσια». Η πλήρως εκκοσμικευμένη κοινωνία είναι μια φιλελεύθερη ουτοπία που αντιστοιχεί στη διάχυση του ιερού στην τρέχουσα κα­θημερινότητα, στις οικείες σχέσεις -μια διαδικασία που ξεκίνησε με τον προτε­σταντισμό και συνεχίζεται στο σύγχρονο life style.


Η διάχυση του ιερού στην εκκοσμικευμένη κοινωνία
Η μετανεωτερική αντίληψη, που επικε­ντρώνεται στην εμμένεια, ιεροποιεί το πρόσωπο ή καλύτερα τις ρέουσες προσω­πικές εμπειρίες και αναφέρεται σ' ένα κόσμο από φευγαλαίες στιγμιαίες εντυ­πώσεις που διαμεσολαβούνται από εμπο­ρεύματα, τα σύγχρονα ιερά σκεύη. Λατρεύει τους σταρ, παραδίδεται στις χαρισματικές προσωπικότητες, αποζητά την ασφάλεια, την οικειότητα, τις μικρές ιδιωτικές στιγμές, υπερασπίζεται την αξία της ζωής και προπάντων τα ατομικά δικαιώματα που αναλύονται στο σεβασμό των σεξουαλικών προτιμήσεων, την ελευ­θερία των καταναλωτικών επιλογών, την άρση των περιορισμών στην προσωπική διάχυση, αλλά και τη χρήση μικρών πολι­τιστικών ιδιαιτεροτήτων (εθνοτικών, θρη­σκευτικών, ιδεολογικών, ενδυματολογι­κών) ως κωδίκων ατομικής αναγνώρισης και «κοινοτικής» συσπείρωσης.

Στη σύγχρονη θρησκεία της εμμένειας συνυπάρχουν σ' όλη την έκταση του κοι­νωνικού πεδίου ο διασυρμός των πάντων και η «πολιτικά ορθή» συμπεριφορά που διεκδικεί δικαιώματα πάνω στο οτιδήπο­τε. Κάθε κοινότητα, θραύσμα ενός κατα­κερματισμένου κόσμου, προσπαθεί να εξυψώσει και απαιτεί σεβασμό και πολι­τικά ορθή στάση απέναντι στα μικρά προ­σωπικά γνωρίσματα που υψώνει σε ίδιους κώδικες αναγνώρισης. Όμως αυτή η προ­βολή στον κόσμο έχει να κάνει μάλλον με την εσωτερική κατανάλωση και συσπεί­ρωση παρά με την άρθρωση ενός δημό­σιου ηγεμονικού λόγου. Άλλωστε, αυτοί οι κωδικοί δεν έχουν κατά κανόνα να κά­νουν με τους όρους μιας πραγματικής κοινωνικότητας· μπορεί να παίρνουν τους εαυτούς τους πολύ σοβαρά, ως το άπαν, (όπως ακριβώς κάνει κάθε εμπόρευμα με την εικόνα του) αλλά στην αγορά, τον κό­σμο, αντιμετωπίζονται όπως όλα τα εμπο­ρεύματα: είναι εφήμεροι και αναλώσιμοι. Ο διασυρμός, η βεβήλωση, η απαξίωση, η «ιεροσυλία» δεν είναι παρά ο τρόπος γρήγορης απόσυρσης των εν λόγω ιδιότυ­πων εμπορευμάτων.

Λες και έχει πραγματωθεί σ' αυτήν την θρησκεία της εμμένειας η βουδιστική λα­τρεία του Κενού και του Τίποτα ως λα­τρεία του κενού και του τίποτα. Πρόκει­ται για μια ακραία θρησκευτική αρνησικοσμία και, καθώς, εν τέλει, ο κόσμος δια­λύεται σε προσωπικά βιώματα, το μόνο που έχει σημασία είναι τα ανθρώπινα δι­καιώματα που καθιστούν δυνατά τέτοια βιώματα. Χάνεται ο σεβασμός· ο οργανω­τικός ρόλος των απρόσωπων δημοσίων τελετουργικών, των υπερβατικών υποστά­σεων περνάει σε δεύτερη μοίρα ή βρίσκε­ται εκτός της δημόσιας σφαίρας. Οι λέ­ξεις που κάποτε κατά τον Cassirer ξεκίνη­σαν ως ονόματα στιγμιαίων θεοτήτων έχουν ξεπέσει σε χρηστικά μέσα, απλά σημαίνοντα. Ο συμβολικός πλούτος της κοινωνίας αποψιλώνεται, χάνει την λάμ­ψη και τη μαγεία που του έδιναν κάποτε οι θυσίες των ιερέων. Και δεν πρόκειται μόνο για τον εξευτελισμό και την αποδυνάμωση θρησκευτικών συμβόλων αλλά και έργων τέχνης, αρχαιολογικών και ιστορικών τόπων δια της χρήσης τους από τη διαφήμιση, της εμπορευματοποίησής τους κ.τ.λ.

Ακόμα και τα πιο ανοιχτά μυαλά καταλαβαίνουν την «ιεροσυλία» με τα σκίτσα μόνο με όρους σεβασμού της προσωπι­κότητας (των μουσουλμάνων, των μετα­ναστών, των άλλων). Όχι με όρους σεβα­σμού προς μια απρόσωπη (θυσιαστική) τάξη, η οποία είναι ακριβώς αυτή που επι­τρέπει στο εγώ να σκίσει τα ατέλειωτα μπερδεμένα νήματα του κουβαριού της αυτοναφορικότητάς του και ν' ανοίξει μια διέξοδο προς το έξω, το άλλο, το μακρινό.


Από την παθιασμένη συμμετοχή στην σιωπηλή θέαση

Οι θρησκείες, μέρη εκμεταλλευτικών και εξουσιαστικών κοινωνιών, χειραγω­γούσαν τους πιστούς, συσκότιζαν την τα­ξική συνείδηση των από κάτω και εξα­σφάλιζαν την ηγεμονία των κρατούντων. Όμως το θρησκευτικό τελετουργικό επέ­τρεπε ορισμένους τρόπους παθιασμένης έκφρασης των πιστών, ενώ η ιεροποιημέ­νη εμμένεια στερεί από τους ανθρώπους τα εκφραστικά μέσα και τους καθηλώνει σε ρόλους σιωπηλού θεατή και αυτά παρά τις διακηρύξεις για την ελευθερία της έκ­φρασης. Η εμμονή στην αμεσότητα, η θρησκευτική απολυτοποίηση του προσωπικού βιώματος, που ενισχύεται από όλη την κουλτούρα των μέσων μαζικής επικοι­νωνίας, επιτρέπει στον ηγέτη να αποφεύ­γει τη δέσμευση σε πρόγραμμα ή θέσεις· έτσι κρίνεται μόνο δίνοντας μια παράσταση για την καθημερινή του ζωή, την υποτιθέμένη ειλικρίνεια και αυθεντικότητα του, την προθυμία του να μοιραστεί τα προσω­πικά του βιώματα. Έτσι οι Αμερικανοί ή οι Άγγλοι πολίτες θα απέπεμπαν τον Μπλερ ή τον Μπους αν τους έλεγαν ψέ­ματα για τη συζυγική τους ζωή αλλά ανέ­χονται το ότι τους εξαπάτησαν προκειμέ­νου να ξεκινήσουν τον πόλεμο στο Ιράκ. Ούτε η ορθολογικότητα φαίνεται να κερ­δίζει κάτι στη μετανεωτερική αυτή μορφή θρησκευτικότητας.

Το Ισλάμ εδώ και δώδεκα αιώνες, από την εποχή του Αλ Χαλάτζ, έχει γνωρίσει στις τάξεις του πολλούς θαρραλέους αμφισβητίες-ανανεωτές της ιερής του τάξης, που τα ιερατεία του καιρού τους τους κατεδίωξαν και τους θανάτωσαν ως βλά­σφημους, εγκληματίες και ιερόσυλους.

Ο Παύλος γράφει στην προς Ρωμαίους επιστολή: «την αμαρτία δεν θα είχα γνωρίσει χωρίς τον νόμο... διότι χωρίς τον νόμο η αμαρτία είναι νεκρή». Πράγματι, η ιεροσυλία δεν υφίσταται χωρίς την ιερή τάξη που προσβάλλει, δεν είναι η πράξη ενός ποταπού προπαγανδιστή, προϋποθέτει μια εσωτερική σχέση με το ιερό/ανίερο και ο ιερόσυλος δε μπορεί να επιτελέσει το ιστορικό του έργο χωρίς να έχει απέναντί του τον ιεροεξεταστή. Ή αλλιώς η αμφισβήτηση της ιερής σφαίρας ενός πο­λιτισμού, δηλαδή του σκληρού πυρήνα των κοσμοαντιλήψεων και του συμβολι­κού του εξοπλισμού, έχει ένα δραματικό-συγκρουσιακό χαρακτήρα. Οι οριακές στάσεις στις οποίες οδηγούνται οι αμφισβητίες τούς χαρακτηρίζουν βέβηλους και ιερόσυλους και προκαλούν εναντίον τους τις διώξεις και την ενδεχόμενη θανά­τωση τους. Και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο διατηρείται, ζωογονείται, ανα­νεώνεται ή αντίθετα πεθαίνει και αναγεννάται η ιερή τάξη ενός πολιτισμού - θυσιαστική αποκαλούσε ορθά ο Ρενέ Ζιράρ αυτή την τάξη.

Απατώνται οι ισλαμιστές· η «Γιούλαντς Πόστεν» είναι πολύ πιθανόν να δημο­σιεύσει τις γελοιογραφίες για το ολοκαύ­τωμα ή για το οτιδήποτε. Είπαμε η γρήγο­ρη απαξίωση είναι μέρος της λειτουργίας του συστήματος. Ο σκληρός πυρήνας της δυτικής μετανεωτερικότητας είναι η οικο­νομία της αγοράς, ο φετιχισμός του εμπο­ρεύματος, η διάλυση της δημόσιας ζωής, η κοινωνία του θεάματος· η υλική προσβο­λή τους εξαντλεί τα όρια της ανεχτικότητας του συστήματος. Αυτοί είναι οι θεοί που πρέπει να γκρεμιστούν από τα βάθρα τους. Είναι μέσα από τις φλόγες αυτής της αναμέτρησης που ελπίζουμε να γεννηθεί ένας νέος κόσμος πλήρης νοήματος, μια λαμπρή συμβολική τάξη και ίσως νέες μορφές διαμεσολάβησης της ανθρωπότη­τας με το «όλως άλλο» της.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Εποχή, 26-2-2006